Konvansiyonalist Cephedeki İç Savaş: Aktör-Ağ Teorisi Güçlü Programa Karşı

Özet

Bu makalede Konvansiyonalist Cephedeki iç savaşa sebep olan farklılıklar açıklanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, Güçlü Program ile Aktör-Ağ teorisinin argümanları arasındaki temel farklılıklardan söz edilmiştir. Güçlü Program, adında da anlaşıldığı üzere bilimsel uğraşın Merton’ın belirttiğinin aksine saf bir pratik olmadığı savından yola çıkmış ve onun sosyal süreçlerden ne şekilde etkilendiğini göstermeye çalışmıştır. Dolayısıyla Güçlü Program, Merton’ın geliştirmiş olduğu pozitivist, yapısal-işlevselci bilim kavrayışına ve bilimin çıkarlardan azade bir uğraşı olduğu anlayışına karşı çıkmıştır. Merton bilimin de sosyolojik analize tabi tutulabileceğini ifade etmiştir, lakin bilimin sosyal olandan etkilenmediğini iddia etmiştir. Fakat Güçlü Program bilimin sosyal süreçlerden etkilendiğini öne sürmüş ve bunu tarihsel örneklerden yola çıkarak açıklama çabası içinde olmuştur. Aktör-Ağ teorisini öne süren Bruno Latour ise Güçlü Programın yılmaz savunucularından David Bloor ile ateşli bir polemiğe girerek Güçlü Programın aşırı rölativist yönünü ve bilimsel pratiğin gerçekleşme sürecinde topluma verdiği ağırlığın derecesini eleştirmiştir. İlaveten, bilimsel pratiğin salt özneler dâhilinde gerçekleşen bir süreç olmadığını, nesnelerin de en az özneler kadar önemli ve etkili olduğunu iddia etmiştir. Güçlü Program, bilimsel keşiflerde tecrübe öncesi inançların etkili olduğunu öne sürmektedir. Fakat Güçlü Program’ın refleksiviteye yaptığı vurgu fazlasıyla önem arz etse de tecrübe öncesi inançların nasıl inceleneceği Güçlü Program’ın en büyük çıkmazlarından birisini teşkil etmektedir. Öte yandan, Aktör-Ağ teorisi sayesinde Güçlü Program’ın yapmış olduğu doğa ile toplum ya da cansız ile canlı arasında yapılan keskin ayrımın yıkılması da bilimsel keşif süreçlerinin daha doğru bir biçimde anlaşılmasına yardımcı olacaktır.