Pozitivist ve Konvansiyonalist Bilim Anlayışları Bağlamında Coğrafya Disiplininin Konumu

Özet

Bilim felsefesi içerisinde ‘İki Kültür’ bağlamında sosyal bilimlerin epistemolojik modeline ilişkin tartışmada coğrafya disiplininin konumu özel bir yer işgal eder. Çünkü, coğrafya disiplinin alt bölümlenmeleri arasındaki ilişki, doğa bilimleri – sosyal bilimler ayrımını kendi içerisinde taşır. Bununla birlikte sosyal bilimler boyutundaki çok-paradigmalı yapı aynı zamanda tek bir bilimsel disiplin çatısı altında, coğrafya adı altında bir arada olabilmenin olanağını da açığa çıkarmaktadır. Diğer bir deyişle, ‘mekân’ın farklı açılardan ve hatta Kuhncu terminolojiyle farklı paradigmalardan ele alınışının çatısının tek bir disiplin ismiyle (Coğrafya) nasıl bir arada tutulabileceği sorusunun yanıtı, aynı zamanda İki Kültür tartışmasına ve farklı bilim anlayışlarının olası biraradalığına yeni bir açılım sağlama potansiyeli taşımaktadır. Öyle ki, ‘coğrafyanın felsefesi ve tarihi’ makro boyuttaki “İki Kültür” tartışmasının mikro yansıması konumundadır. Makro boyutta, birinci kültür (bilim kültürü) içerisinde disiplinlerin çokluğunda bilimsel birliğin nasıl sağlanabileceği ve böylesi bir çoğullukta halen birinci kültürden söz edilip edilemeyeceği sorusu, mikro boyutta paradigmalar çokluğunda disipliner birliğin nasıl sağlanabileceği (sağlandığı) ve böylesi bir çoğullukta tek bir disiplinden söz edilip edilemeyeceği sorusunda yansımasını bulur. Bu sorular aynı zamanda akademik örgütlenme biçimini de etkileyebilecek niteliktedir. Öyle ki, bu zeminde yürütülen tartışmalarda sonuç olarak açığa çıkan tepkiler, sosyal bilimler genelinde ve coğrafya disiplini özelinde iki kültür gerilimini ortadan kaldıracağı gerekçesiyle çok-paradigmalı yapıyı içselleştirmek ya da birinci kültür adına buna karşı direnmektir. Bu nedenle ‘İki Kültür’le sosyal bilimler arasındaki ilişkiye ve herhangi bir sosyal bilim disiplininin çok-paradigmalı yapısı hakkındaki tartışma farklı bilim anlayışlarının epistemolojik analizine dayandırılmalıdır. Bu çalışma, bilim felsefesi bağlamında coğrafya disiplini içerisindeki bilim anlayışlarının (pozitivizmin ve konvansiyonalizmin) böylesi bir analizine bir giriş niteliğindedir. Bu amaçla, bilim felsefesi içerisindeki epistemolojik tartışma bir arka-plan bilgisi sağlayacak biçimde ortaya konulmuş ve ardından bu arka-plan bilgisi bağlamında coğrafya disiplininin konumu belirlenmiştir. Ulaşılan sonuç, bilim felsefesindeki ana akım tartışmalarda coğrafyanın tarihi ve felsefesinin 1960 sonrasında paralel izler olarak okunabileceğidir. Bu sonuçla birlikte, coğrafyanın tartışmaların (Kuhncu yaklaşımla) çok-paradigmalılık lehine sonuçlandırılması ya da (pozitivist yaklaşımla) mutlak bir disipliner ayrışma için eş zamanlı olarak bir potansiyele sahip olduğu tespit edilmiştir