Paul Ricoeur’ün Üçlü Mimesis Anlayışı ve Edebiyatın Etkileme Gücü

Özet

Bu yazıda Paul Ricoeur’ün üçlü mimesis anlayışı üzerine yoğunlaşarak yazınsal metinlerin metin dışı dünyaya nasıl göndermede bulunduklarını göstermeye çalışıyorum. Ricoeur’ün mimesis kuramı, Aristoteles’in mimesis anlayışının genişletilmiş ve radikal bir yorumudur. Ricoeur mimesis kavramının tam anlamıyla kavranabilmesi için onu muthos kavramı ile bir bağlılaşıklık içinde yorumlamamız gerektiğini savunur. Öte yandan “muthos”u durağan ve kapalı bir sistem olarak anlaşılan “olay örgüsü” olarak değil “olayörgüleştirme” olarak çevirerek mimetik etkinliğe okuru da içine alan dinamik bir anlam katar. Bu yolla Ricoeur, kurmacanın göndergesel işlevini yeniden tesis eder, okuru edilgen rolünden çıkararak mimetik etkinliğin etkin bir katılımcısı haline getirir ve mimesisi salt bir kopya olarak anlaşılmaktan kurtarıp üretken bir gönderge olarak yeniden yorumlar. Ricoeur’ün yaklaşımı, yapısalcı ve göstergebilimsel eleştirilerin metnin dışına çıkmasını engelleyen “kapalı sistem” anlayışına karşı bir tavır almaktadır. Ricoeur, metnin yaşam, eylem dünyası ile bağlantılı olduğunu savunur, yazınsal metin dolayımlı bir yoldan eylem dünyasına göndermede bulunur ve okurun bu dünyayı kavrama ve anlamlandırma biçimini yeniden şekillendirir. Bu biçimlendirme okuma eylemi esnasında gerçekleşir. Okuma eylemi okurun dünyasından başlayıp yazınsal kurmacanın içinden ilerleyerek yeniden okurun dünyasına dönen çok katmanlı bir süreçtir ve bu süreci anlamak için Ricoeur fenomenolojinin ve hermeneutiğin araçlarına başvurmamız gerektiğini savunur. Bu fenomenolojik hermeneutiğin görevi yaşamdan kaynaklanan ve yaşama doğru akan bu işlemler dizisini yeniden yapılandırmaktır. Sonuç olarak, Ricoeur’ün mimesis kuramı, Platoncu mimesis kavramından Aristotelesçi mimesis kavramına geçişi sağlayarak, kurmacanın göndergesel işlevini sürgün edildiği yerden geri çağırır ve edebiyatın kendine özgü dönüştürücü gücünü ortaya koyarak kurmaca ve gerçeklik arasındaki ilişkiye dair özgün bir açıklama sunar.