Spinoza’nın Etika’sı Bağlamında Mizahın Politik İşlevi

Özet

1999’da Seattle’da başlayan, kısa sürede dünyanın pek çok yerine yayılan, Türkiye’nin de Gezi Parkı isyanıyla dahil olduğu süreç dünya politikasının yeni bir döneme girmiş olduğunu göstermekte. Sürece ‘yeni’ denilmesinin nedeni –her ne kadar bu süreci kapitalizmin daha önceki krizlerinden kopartmak doğru olmasa da–politika yapma biçiminin dönüşmüş olmasıdır: Örgütlenme yerine –yatay ve merkezsiz bir örgütleniş olarak–ilişkilenme, yurttaşlık yerine öznelik üretimi, devrim yerine süreç, diyalektik yerine diyaloji, halk ya da ulus yerine Çokluk daha fazla dile getirilmekte, yerellik, farklılık, içkinlik, otonomi ve etik vurgusu giderek artmaktadır. Her ne kadar küresel kapitalizm farklı tekil durumların her birinde farklı şekillerde ve farklı yönleriyle etkili olan karmaşık bir süreç olsa da bütün bu ortaklıklar farklı tekil pratikleri bir araya getirmektedir. Kuşkusuz benzerliklerden birisi de bu gösteri ve isyanlarda mizahın politik bir araç olarak kullanılmasıdır. Mizahın, ironi ve parodinin bir arada kullanıldığı, karnaval imgelerinin boy gösterdiği bu “şenlikli muhalefet”, geçmişin keder yüklü, ağırbaşlı politikasının tersine neşenin örgütlenmesi olarak ele alınmalıdır. Bu çalışma mizahın politik işlevine odaklanmayı amaçlıyor. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak Spinoza’nın Etika’da duyguları nasıl çözümlediğine, sevinçli ve kederli duygular ile kölelik ve direnişi nasıl ilişkilendirdiğine bakılacak; ardından Simon Critchley’in politik direniş ile psikanalizdeki yüceltim çalışması arasında kurduğu bağlantıdan hareketle sanatsal bir yüceltim biçimi olan mizahın kederli duygulanışlar ve kölelik karşısındaki bozguncu gücü ele alınacak; sonuç bölümünde mizahın politik bir araç olarak kullanıldığı tarihsel örneklere de –Ortaçağ Karnavalları ve Dionysos Şenlikleri–bakılarak çağımızın motivasyon yoksunu politik öznesinin kaybetmiş olduğu ilgiyi mizahla yeniden kazanabileceği üzerine bir değerlendirme yapılacaktır.